کد تلفن‌های هوشمند گوگل اغلب به عنوان متن‌باز و یا آزاد تعریف می‌شود اما هنگامی که توسط بنیاد نرم‌افزار آزاد آزموده می‌شود، قضیه متفاوت به نظر می‌رسد.
تا چه حدی آندورید به آزادی کاربرانش احترام می‌گذارد؟ برای کاربر کامپیوتری که برای آزادی ارزش قایل است، این مهم‌ترین سوالی است که باید از هر سامانه نرم‌افزاری پرسیده شود.
در جنبش نرم‌افزار آزاد، محصولاتی را توسعه می‌دهیم که به آزادی کاربران پای‌بند باشند (و رعایت کنند)، پس ما و شما می‌توانیم از محصولاتی که این چنین نیستند رهایی جوییم. در مقابل، دیدگاه «متن‌باز» بر چگونگی کد تمرکز دارد؛ این یک جریان فکری متفاوتی است برای کسی که کیفیت کد بر آزادی برتری دارد. بنابراین مساله اصلی متن‌باز بودن آندورید نیست، بلکه اجازه آزاد بودن کاربران را مجاز می‌داند؟
تصویر از تلبت موتورلا به همراه آندروید ۳.۰ که متن آن انتشار نیافت
آندروید، سیستم‌عامل متن‌بازی است که عمدتا برای تلفن‌های همراه می‌باشد، که متشکل لینوکس (هسته توروالدز)، برخی از کتاب‌خانه‌ها، یک بستره جاوا و چند برنامه‌کاربردی است. لینوکس بجای خود، نسخه‌های ۱ و ۲ نرم‌افزار آندروید بیشتز توسط گوگل توسعه یافته است؛ گوگل این محصول را با مجوز آپاچی ۲.۰ ارایه نموده است که بدون مجوز کپی لفت در دسته نرم‌افزارهای آزاد نمی‌گنجد.
نسخه لینوکسی که در آندروید به کار گرفته شده است به صورت کامل آزاد محسوب نمی‌شود، زیرا شامل کتاب‌خانه‌های غیرآزاد نیز می‌باشد (دقیقا همانند لینوکس توروالدز) که در واقع در اغلب دستگاه‌های مبتنی بر آندروید به کار گرفته شده‌اند. همچنین بستره آندروید (ترکیب نرم‌افزار و سخت‌افزار) از دیگر سفت‌افزارها (Firmware) و کتاب‌خانه‌های غیرآزاد نیز بهره می‌جوید. گذشته از آن، کد آندروید در نسخه‌های ۱ و ۲ که توسط گوگل ارایه شده‌اند، آزاد است اما این کد برای اجرا بر روی دستگاه کافی نمی‌باشد. برخی از برنامه‌های کاربردی که همراه آندروید ارایه شده‌اند نیز آزاد نیستند.
آندروید بسیار متفاوت از سیستم‌عامل گنو لینوکس است چرا که حاوی کد اندکی از گنو است. در واقع تنها وجه مشترک میان آندروید و گنو لینوکس، لینوکس است، هسته لینوکس. افرادی که به اشتباه فکر می‌کنند «لینوکس» به صورت کامل به گنو لینوکس اشاره دارد و ترکیب این تصور ایجاد تضادی در چنین جمله‌ای می‌کند که «آندروید شامل لینوکس است اما لینوکس نیست». اگر از سردرگمی صرف‌نظر کنیم، وضعیت بسیار ساده خواهد بود: آندورید شامل لینوکس می‌شود اما حاوی گنو نیست، بنابراین آندروید و گنو لینوکس کاملا متفاوت از یکدیگرند.
در آندروید، هسته لینوکس به صورت برنامه‌ای جدا باقی می‌ماند و مجوز خود را تحت GNU/GPL 2 حفظ می‌کند. در ترکیب لینوکس با کدی تحت مجوز آپاچی ۲.۰، تخلفی در کپی‌رایت صورت می‌پذیرد، زیرا GPL 2 و آپاچی ۲.۰ باهم ناسازگارند. به‌گونه‌ای که گوگل لینوکس را به مجوز آپاچی تبدیل کرده است، کاملا اشتباه است؛ گوگل هیچ گونه قدرتی در تغییر مجوز کد لینوکس را ندارد، و نکرده است(؟!). اگر نویسندگان لینوکس اجازه استفاده را تحت GPL 3 بدهند، در این صورت کد می‌تواند با کد تحت آپاچی ترکیب شود و کد نهایی می‌تواند با مجوز GPL 3 انتشار یابد که لینوکس هم به این روش منتشر نشده است.
گوگل، کد را براساس نیازمندی‌های عمومی کلی گنو، کامپایل کرده است اما با توجه به استفاده از آپاچی در سایر بخش‌ها، لزومی به ارایه کد وجود ندارد. گوگل اعلام کرده است که هرگز متن کد آندروید ۳.۰ را متنشر نخواهد کرد (البته بجز بخش لینوکس)، حتی اگر فایل‌های اجرایی را منتشر کند. متن کد آندروید ۳.۱ نیز به صورت بسته ارایه خواهد شد. بنابراین، رک و پوست کنده، آندروید ۳ بجز لینوکس آن یک نرم‌افزار غیرآزاد است.
گوگل علت عدم ارایه متن کد آندروید ۳.۰ را، وجود باگ در کد آن اعلام کرده است و گفته است کاربران تا زمان ارایه نسخه بعدی باید صبر کنند. این می‌تواند نصیحت خوبی برای افرادی باشد که می‌خواهد سیستم آندروید را تجربه کنند اما در نهایت کاربراند که باید در این‌باره تصمیم‌گیرنده باشند. به هرحال توسعه‌دهندگان و کسانی که می‌خواهند، تغییراتی در نسخه خودشان دهند، می‌توانند از آن کد استفاده کنند.
عدم ارایه کد این دو نسخه، نگرانی گرایش گوگل برای تبدیل آندروید به یک محصول انحصاری دایمی را تقویت می‌کند. یعنی ممکن است قصد گوگل در ارایه نسخه‌های قبلی به عنوان نرم‌افزار آزاد، جلب مشارکت اجتماعی به صورت موقت و اقدام جهت تولید یک محصول انحصاری، باشد. بیایید امیدوار باشیم که چنین نخواهد شد.
به هر صورت بخش عمده‌ای از برخی از نسخه‌های آندروید به صورت نرم‌افزار آزاد ارایه شده است. آیا این بدان معناست که محصولاتی مبتنی بر آندروید به آزادی کاربران احترام می‌گذارند؟ خیر، به چند دلیل.
اول، بسیار از این محصولات حاوی برنامه‌های کاربردی غیرآزاد گوگل در تعامل با سرویس‌هایی همانند YouTube و نقشه گوگل هستند. این محصولات به صورت رسمی بخشی از آندروید نمی‌باشند، اما این توجهی در این‌باره نمی‌باشد. کتاب‌خانه‌های غیرآزادی نیز وجود دارد که اگر هم بخش از آندروید باشند، مساله‌ای را حل نمی‌کند، نکته مهم آن است که بسیاری از عمل‌کردها، نیازمند آنها هستند.
حتی اگر برنامه‌ها نیز به صورت رسمی جزو آندروید باشند، باز هم ممکن است که ارتباطی به متن کدهای ارایه شده توسط گوگل نداشته باشد. سازندگان ممکن است این کدها را تغییر دهند و متن کد نسخه‌های خودشان را ارایه نکنند. مجوز GNU GPL آنها را مجبور به ارایه کد در نسخه لینوکس می‌کند، در صورتی که توافق کنند.مابقی کد که با مجوز آپاچی است، آنها را به ارایه متن کدهایی که استفاده می‌کنند، ملزم نمی‌کند. به همین صورت، یک نسخه رایگان از آندروید که تعداد محدودی از مدل‌های تلفن همراه را پشتیبانی می‌کند، بسیاری از این کتاب‌خانه‌ها را جایگزین کرده است و می‌توانید بدون نیاز به برنامه‌های غیرآزاد، از آن استفاده کنید. این نیز مشکلات خاص خود را دارد.
برخی از مدل‌های دستگاه‌ها، آن گونه طراحی شده‌اند که به کاربران اجازه برنامه‌های دست‌کاری شده را نمی‌دهند. در این صورت، برنامه‌ها دیگر آزاد نخواهند بود حتی اگر از متن آزادی که در اختیار شماست، کامپایل شده باشند. هرچند برخی از دستگاه‌های آندروید روت (rooted) شده‌اند و کاربر می‌تواند نرم‌افزارهای دیگر نصب کند.
سفت‌افزارها و برنامه‌های راه‌انداز(Driver) مهم و حیاتی نیز، کلا به صورت انحصاری ارایه می‌شوند. این موارد شامل شبکه رادیویی گوشی، Wi-Fi، بلوتوث، جی‌پی‌اس، گرافیک سه‌بعدی، دوربین، بلندگو و در برخی موارد میکروفن نیز می‌باشد. در بعضی از مدل‌ها، تعداد محدودی از این راه‌اندازها آزاد هستند و تعداد اندکی که بدون آنها نیز قادر به استفاده از دستگاه هستید – اما بدون میکروفن و شبکه رادیویی گوشی، هیچ استفاده‌ای را نمی‌توان متصور بود.
سفت‌افزار شبکه تلفن همراه به صورت پیش‌نصب ارایه می‌شود. اگر تمام کاری که می‌کرد، نصب و اجرا می‌بود، می‌توانستیم آن را با یک مدار معادل‌سازی کنیم. وقتی بر آزادی نرم‌افزار ارایه شده با یک دستگاه اصرار می‌ورزیم، می‌توانیم سفت‌افزار از پیش نصب شده که هرگز به‌روز نمی‌شود را نادیده بگیریم، چرا که کاربر اهمیتی نمی‌دهد که در این لایه یک برنامه انجام وظیفه می‌کند و یا یک مدار.
متاسفانه، در این مورد مدار می‌تواند یک مدار مخرب (malicious circuit) باشد. قابلیت‌های مخرب غیرقابل پذیرش هستند بدون توجه به نحوه پیاده‌سازی آنها.
در بیشتر گوشی‌های آندروید، سفت‌افزار آنقدر کنترل دارد که بتواند آن به یک محصول برای شنود، تبدیل کند وجود ندارد. در برخی دیگر، میکروفن را کنترل می‌کند. در مواردی دیگر، کنترل کامل رایانه اصلی را از طریق حافظه مشترک، بدست می‌گیرد و بنابراین می‌تواند هر نرم‌افزار آزادی که نصب کرده‌اید را نادیده گرفته و یا جایگزین نماید. در برخی از مدل‌ها امکان دسترسی از راه دور برای سفت‌افزار میسر است و در پی آن رایانه گوشی و سپس شبکه رادیویی تلفن همراه.
دیدگاه نرم‌افزار آزاد توانایی مدیریت کامل رایانه‌مان است که این نادیده گرفته شده است. ممکن است هر سامانه رایانه‌ای داری باگ باشد اما در واقع خود این دستگاه‌ها باگ محسوب می‌شوند (مطالعه بیشتر).
در هر حال، سفت‌افزار شبکه گوشی در یک دستگاه مبتنی بر آندروید، معادل یک مدار نیست زیرا سخت‌افزار اجازه نصب نسخه جدید را می‌دهد و در عمل شاهد آن نیز هستیم. از آنجایی که این یک سفت‌افزار انحصاری است در عمل تنها سازنده آن قادر به ارایه نسخه‌های جدیدتر است و نه کاربران.
در جمع‌بندی همه نکات، می‌توانیم نسخه‌های جدید سفت‌افزارهای غیرآزاد را تحمل کنیم اما سفت‌افزاری که یه صورت خودکار عمل نکند، کنترل رایانه اصلی را بدست نگیرد و تنها ارتباط برقرار کند هنگامی که به سیستم‌عاملی آزاد، اجازه برقراری ارتباط به آن داده شود. به معنای دیگر، تنها باید یک مدار باید و مدار هرگز نباید مخرب عمل کند. هیچ محدودیتی برای ساخت گوشی آندروید با این ویژگی‌ها وجود ندارد اما هنوز چنین، گونه‌ای شناخته نشده است.
مطبوعات اخیر تنها بر روی جنگ حق ثبت اختراع (patent) آندروید تمرکز کرده‌اند. در طول ۲۰ سال مبارزه برای لغو حق امیتاز نرم‌افزار، همواره برای وقوع چنین جنگ‌هایی هشدار داده‌ایم. حق امتیاز نرم‌افزاری می‌تواند قابلیت‌های آندروید را محدود نمایید و حتی به حذف آن بی‌انجامد (مطالعه endsoftpatents.org برای کسب اطلاعات که چرا حق امیتاز نرم‌افزار باید لغو گردد).
هر چند حملات حق امیتاز و جوابیه‌های گوگل با عنوان این مقاله ارتباط مستقیمی ندارد که چگونه محصولات آندرویدی به توزیع یک سیستم اخلاقی نزدیک می‌شود و چه میان‌بری را در پیش می‌گیرند، اما این موضوع شایستگی توجه بیشتر و عمق‌تر رسانه‌ها را نیز داراست.
آندروید گام عظیمی برای رسیدن به یک تلفن همراه آزاد، تحت کنترل کاربر و اخلاقی، محسوب می‌شود اما مسیر بسیار درازی در پیش رو است. هکر را بر روی Replicant کار می‌کنند اما پشتیبانی از مدل‌های جدید، فعالیتی بس سترگ است در حالی که مساله سفت‌افزار هنوز باقی مانده است. اگر چه که گوشی‌های امروزی مبتنی بر آندروید، بدی بسیار کم‌تری نسبت به تلفن‌های هوشمند اپل و ویندوز دارند اما نمی‌توانند به آزادی شما پای‌بند باشند.
Copyright 2011 Richard Stallman. Released under the Creative Commons Attribution Noderivs 3.0 licence
منبع: گاردین
دیدگاه ها